Ngā kōrero haumi mārama nei, ngāwari nei, kaupapa wātea nei

Nā Sarah Delany i tuhi, nā Reo Whairawa Ltd i whakamāori

He tino taonga tēnei mētara puiaki. Rata rawa ai tātou ki te hoko me te whakarewa iho hei pororoa rānei, hei kapa rānei, hei kahurangi rānei, me te hoko atu ki tangata kē (hei hua ka tika!).

Nuku atu i te kotahi mano tau e mate aroha ana te tangata i te kōura. Kāore he mea i tua atu, nō te tīmatanga rānō o te takinga hītori kua whakawai mai te kōura i a tātou. Ko tō tātou manawa reka ki te kōura me ngā tini whakamahinga e mau tonu ai te wāriu.

He āhuatanga motuhake tō tēnei mētara. Kāore e waikura rānei, e poapoa rānei, e tūnguru rānei, e hanehane rānei, ā, ka taea hoki te taratarai me te whakairo. He mea kawe hiko, he kaha roa, he ngāwari te harihari. He mea māngohe noa (arā, he māmā noa te hoko atu hei moni). Ina whai koe, kāore ōna tūraru whakahokinga kore rānei, ōna tūraru whatinga here taurewa rānei - kāore e tatū i tētehi atu hei whakaea i a koe ki te huapūtea me te pūtea tōpū. He ongeonge nō te kōura, e nui ake ai pea te hiahia me te rahi o te utu. Kua whakaaetia te kōura e ngā ahurea maha puta noa i te ao hei pūtea utu.

Ko ēnei mea tōpū, e tohu ana i te maha o ngā tono mō tēnei rawa whakaharahara. 

Hei aha te hāumiumi atu i te kōura?

• He rawa urutapu te kōura, e meatia ana i te ao hāumiumi, he taonga hoko. He taonga hoko kē atu hei hāumiumi ko te kapa, ko te huka, ko te raihi, ko te kawhe. Hāumiumi ai tātou i ngā taonga hoko i te mea he rerekē ngā wā e aro whakarunga ana te utu, tēnā i ngā wā e aro whakarunga ana te utu o ētehi atu momo haumitanga, pērā i ngā tūtanga pakihi. Mā te whai i ngā rerenga kētanga o aua pikinga utu e nui atu ai te kanorau o tō huinga haumitanga, ā, mā reira hoki e heke ai te tūraru.

• Ko te nuinga o te kōura kua karia, e mau tonu ana hei hanga e tīkina atu ai, arā, hei puriona, hei ngahuetanga kahurangi. Koinei i motuhake ai te kōura – ka mau tonu tētahi wāhanga o te wāriu i te purutanga, hei aha te whakamahi atu (he rere kē nei i te huka rānei, i te raihi rānei, i te kawhe rānei), ā, ka tatari kia piki te wāriu. Me te mea hoki, nō te tau 2000, kua heke te kari i ngā maina kōura hou, ā, hei tikanga whānui ka piki te utu i te hekenga o te ratonga.
  

• Ina haumi koe i ngā pororoa me ngā kapa kōura, ka wātea koe i te tūraru whatinga here taurewa. Hāngai nui ai taua momo tūraru ki ngā haumitanga e whakawhirinaki ana ki te whakaeanga o te kurutete i te hunga tuatoru (hei tauira, he pērā i te utu i te huapūtea rānei, i te pūtea tōpū o te haumitanga taurewa pūmau rānei).

• He rite tonu te piki o te utu o te kōura ina piki te utu kāinga (pikinga utu). Mehemea he rawa āu i tō huinga haumitanga e whai ana i te pāpātanga pikinga utu, ko te tikanga, ka whai tata āu haumitanga i te utu o ngā mea me ngā ratonga. Ina hāumiumi tātou i ēnei momo haumitanga parahau pikinga utu, ka meatia e mātou he karo tērā i te pikinga utu.